چرا برنامه شام ایرانی شکست خورده است؟ - وبلاگ بارزند

به گزارش وبلاگ بارزند، وقتی استدلال بعضی برنامه سازان داخلی این باشد که نمی خواهند چرخ را دوباره اختراع نمایند، نتیجه اش این می گردد که می فرایند سراغ کپی برداری از برنامه ای که خودش کپی برداری از یک برنامه دیگر است.

به گزارش گروه فرهنگی وبلاگ بارزند، وقتی استدلال برخی برنامه سازان داخلی این باشد که نمی خواهند چرخ را دوباره اختراع نمایند، نتیجه اش این می گردد که می فرایند سراغ کپی برداری از برنامه ای که خودش کپی برداری از یک برنامه دیگر است. صحبت از برنامه شام ایرانی است که حالا دیگر 9 سالش شده و کارگردان های زیادی را هم به خود دیده است. اوایل که شام ایرانی در شبکه نمایش خانگی پخش شده بود، می گفتند کپی از برنامه ای است که از شبکه های ماهواره ای فارسی زبان پخش می شد. در شبکه من وتو برنامه ای با عنوان بفرمایید شام از سال 2010 پخش می شد که موردتوجه بینندگانش قرار گرفته بود. جالب اینکه گفته می شد این برنامه خودش از برنامه Come Dine with Me کپی شده است.

عموما برنامه های آشپزی در فهرست جذاب ترین برنامه های تلویزیونی هستند. برنامه هایی که قرار است درکنار معرفی و آموزش غذا ها و فرهنگ ها، به معرفی الگوی روابط فردی یا اجتماعی هم بپردازند. البته سهم بیشتر این برنامه ها در شبکه های تلویزیونی، پرکردن اوقات فراغت مخاطبانش است، اما صرفا تمام تخم مرغ هایشان را داخل سبد سرگرمی نمی گذارند. یکی از سیاست های مدیران فرهنگی و هنری ما، ایرانیزه کردن برنامه های پیروز شبکه های ماهواره ای است؛ ایده ای که موافقان و مخالفان زیادی دارد. البته وقتی خبری از خلاقیت در این سازمان ها و وزارتخانه ها نیست، پس چاره ای نیست جز پیروی از سیاست ایرانیزه کردن؛ ایده ای که در ظاهر با لباس محلی و موسیقی سنتی و نهایتا صحبت از زادگاه ها به انتها می رسد و خبری از محتوا نیست. اگر شام ایرانی الان و به دلیل اظهارنظر سخیف یکی از میهمان هایش یا دعوای دوتن از شرکت نمایندگانش دیده می گردد، دلیلش این نیست که تا به حال همه چیزش استاندارد بود و به بهترین شکل ضبط و پخش می شده است. شام ایرانی کارگردان های مختلف و اهداف متفاوتی به خودش دیده است که به راحتی کیفیت هرکدام قابل مقایسه است. اما حالا به جایی رسیده که صرفا یک برنامه فاقد هرگونه ارزش محتوایی و سرگرم نمایندگی است. اصلا درباره میهمان ها و حرف هایشان صحبت نمی کنیم؛ صحبت از اهداف برنامه سازی و نگاه کاسبکارانه به برنامه سازی است.

این طفل 9 ساله سرگردان

شام ایرانی تا به امروز چهار کارگردان به خودش دیده است و این چهار کارگردان هرکدام با نگاه خاصی، کار را روانه شبکه نمایش خانگی کردند. بیژن بیرنگ، محمد شایسته، سروش صحت و سعید ابوطالب تا به امروز 16 قسمت از این برنامه را در این مدت ساخته اند. برخی میهمان هایش تکراری بودند و برخی میهمان ها خودشان کارگردان شدند!

وقتی بیژن بیرنگ در سال 90 می خواست شام ایرانی را بسازد، نقدها زیادی به او شد. مهم ترین نقد ها به او همان موضوع کپی برداری از نمونه من و تویی اش بود. او درباره دلایلش برای ساختن چنین برنامه ای گفته بود: چرا نمی توانیم در ایران یک شام ایرانی بسازیم؟ نه با سلبریتی ها، با آدم های معمولی. شام ایرانی که من ساختم حرفش این بود که ایران یک سفره برای همه آدم هاست. این شام ایرانی با نگاه ملی و میهنی ساخته شد. ولی این کار را از قسمت هشتم به بعد از من گرفتند و چیز دیگری شد. هرچند او در سری اول و در تنها دو قسمتی که ساخت، سراغ چهره های مشهور رفت. او برای برنامه شام ایرانی بخش آقایان، سراغ رامبد جوان، اشکان خطیبی، سروش صحت و مهدی پاکدل رفت و از بهاره رهنما، شقایق دهقان، لادن طباطبایی و سحر زکریا برای قسمت خانم ها دعوت کرد. جالب اینکه این قسمت ها سال ها بعد از شبکه نسیم تلویزیون پخش شد و هواداران زیادی هم داشت. فارغ از دعوای حضور سلبریتی یا آدم های معمولی در این برنامه، می توان گفت این دو قسمت از استاندارد هایی برخوردار بود و معین بود که عواملش راهبرد و هدف خاصی را برای ساخت برنامه طراحی نموده اند. عجیب اینکه بعد از دو قسمت بیرنگ را کنار گذاشتند.

او این اتفاق را اینچنین تعریف نموده است: صدای من، نریشن و گفت وگوی من، اشعار من، شعر من، نگاه من، همه صحبت از این داشت که دور از تعصب ها ما به عنوان ایرانی همدیگر را دوست داشته باشیم که قدر این سفره ایرانی را بدانیم. اما تهیه نماینده فکر می کرد با اشخاص دیگر کار کند بیشتر می خنداند و به پول بیشتری می رسد، ولی این اتفاق نیفتاد. بیرنگ در این برنامه می خواست از الگوی پیروز خانه سبز پیروی کند و همان فضا را تکرار کند. هرچند پس از 9 سال همچنان این دو قسمت جذاب و قابل دیدن است، اما انگار می خواستند جهت این برنامه را تغییر دهند و پیروز هم شدند. محمد شایسته، که بیشتر به عنوان تهیه نماینده می شناسیمش، در سری دوم سراغ چهره های بانمک رفت و هدفش بیشتر خنداندن مخاطبان بود. حضور اکبر عبدی، محمدرضا شریفی نیا و فیروز کریمی با همین استدلال بود. عمر کارگردانی شایسته هم زیاد نبود، هرچند یک قسمت بیشتر از بیرنگ ساخت، اما او هم از این برنامه کنار رفت و از خودش دقایق خنده داری در فضای مجازی گذاشت. تهیه نماینده شام ایرانی برای سری سوم، سروش صحت را انتخاب کرد و او هم با نگاه خودش سه قسمت را ساخت که حال و هوای سریال هایش را داشت. نیمی از 16 فصل شام ایرانی را سه کارگردان ساختند و نیمی دیگر را فقط سعید ابوطالب ساخته است. او پیش از شام ایرانی، رالی ایرانی و سرزمین دانایی را برای شبکه نمایش خانگی و تلویزیون ساخته بود و حالا آمده بود تا شام ایرانی را ادامه بدهد.

خنثی، بدون خارجی ها؟

ابوطالب به واسطه ارتباطات بین المللی و تکیه بر تجربه دوران نمایندگی مجلسش رفت سراغ هنرمندان کشور های همسایه و برای سه قسمت اول از امره تتیکل، گلشن قیزی و جورج الاسطا استفاده کرد و حتی دوربینش را به ترکیه و لبنان برد و می خواست این سری شام ایرانی با قبلی هایش متفاوت باشد. هدف اصلی این سه قسمت گسترده تر کردن دامنه ارتباطات و ردوبدل فرهنگ ها و سنت ها بود. حتی در این سه قسمت لحظات شیرین و خوبی هم برای مردم رقم خورد و برخی قسمت هایش در فضای مجازی وایرال شدند. غذا های جذاب برخی کشور ها معرفی شدند و از تفاوت فرهنگ ها گفته شد. اما بعد از این سه قسمت و خروج میهمان های خارجی به یک باره برنامه افت کرد و از هدف اولیه اش فرسنگ ها دور شد. ابوطالب دوباره برگشت به الگوی کارگردان های قبلی خودش و افت برنامه از همین جا آغاز شد. حتی تعدادی از میهمان ها تکراری شدند و معین نشد که قرار است مردم سرگرم شوند یا فقط غذا خوردن چهار چهره معروف را ببینند؟ شوخی های سطحی و تقسیم برنامه به جزیره هایی مانند نصایح کلیشه ای، غذا های لاکچری و مراکز خرید آنچنانی و خوراکی های گرانقیمت تمام چیزی بود که در ادامه شام ایرانی ساخته و دیده شد. شاید داستان توهین بهاره رهنما به قوم لر و دعوای بعدش باعث گردد ابوطالب که به دلیل ساختن همزمان شب های مافیا در فیلیمو، سرش هم شلوغ است، چاره تازه ای برای برنامه اش بیندیشد.

سی دی بود، بهتر بود

برخی از کارشناسان معتقد هستند وقتی شام ایرانی وارد پلتفرم ها شد، دیگر آن کیفیت گذشته را ندارد. یعنی وقتی مردم پول می دادند و نسخه فیزیکی آن را می خریدند و ساخت قسمت های بعدی اش منوط به رضایت مخاطب بود، اوضاع کیفی آن بهتر بود. حالا، اما باتوجه به قرارداد سازندگان با پلتفرم ها دیگر شاید رضایت مخاطب چندان تاثیری در افزایش دستمزد ها نداشته باشد و تنها قرار است اوقات مخاطبان پر گردد و اولویتی برای کیفی سازی نیست.

شام ایرانی برنامه خوبی نیست، نه به خاطر اینکه در آن شوخی های مبتذل می گردد یا با هم دعوا می نمایند. نه به خاطر اینکه حتی کسانی دعوت می شوند که با هم رابطه خوبی ندارند. شام ایرانی به دلیل بی توجهی به مخاطب و خواسته هایش برنامه خوبی نیست. به دلیل اینکه برای وقت و گوش و چشم مخاطبش ارزشی قائل نیست و به آن احترام نمی گذارد. آن هایی که دنبال یک برنامه آموزنده و جذاب هستند، چند دقیقه بیشتر از آن را دنبال نمی نمایند و آن ها که دنبال جنجال و هیجان هم هستند، ترجیح می دهند نمونه های مشابه خارجی را تماشا نمایند. نگاه کلی به قسمت های ساخته شده توسط ابوطالب نشان می دهد به هیچ وجه نگاهی به اصلاح یا معرفی سبک زندگی ایرانی نشده است و به مسائل مالی و جغرافیایی هم اعتنایی دیده نمی گردد. مخاطبان این برنامه انگار هنرمندانی از یک کشور دیگر را می بینند که سطح دغدغه شان تا رنگ لاک و مانتو و تعداد ازدواج های هنرپیشه شان پایین آمده است. ترویج چشم وهمچشمی در خانواده و جا انداختن اینکه سفره رنگین یک ارزش است از ضعف ها و خطا های آشکار این برنامه است. معرفی غذا های عجیب وغریب و گران در شرایط فعلی چه توجیهی دارد؟ شام ایرانی اساسا ایرانی نیست. میهمان در فرهنگ ایرانی ها صندلی خاصی دارد و میزبانی ویژگی ها و راه هایی دارد که ربطی به پول داخل جیب یا رقم داخل حساب ندارد. عادت نموده ایم به صحنه های جنسی یا سخیف بگوییم مبتذل، اما واقعیت این است برنامه هایی که چیزی برای ارائه ندارند و تازه مخرب هستند، در تعریف ابتذال به راحتی می گنجند. درست است که بار ها گفته ایم مردم در شرایط کرونایی احتیاج به تفریح و سرگرمی دارند، اما قطعا مصداق و منظورمان چنین برنامه های تهی از محتوا و حتی فرم نبودند و نیستند.

یک شام ایرانی استاندارد

دو فصل ابتدایی شام ایرانی را بیژن بیرنگ طراحی کرد و این برنامه در زمستان سال 1390 روانه شبکه نمایش خانگی شد. اما خیلی زود بیژن بیرنگ از ادامه ساخت این مجموعه کنار گذاشته شد.

بیرنگ درمورد اینکه چرا ادامه فصل ها را نساخته، گفته است: این کار را از قسمت هشتم به بعد از من گرفتند و چیز دیگری شد. تهیه نماینده فکر می کرد با اشخاص دیگر کار کند بیشتر می خنداند و به پول بیشتری می رسد، ولی این اتفاق نیفتاد. متاسفم که متوجه نشدند مفهوم اصلی شام ایرانی چیست، وگرنه به قهقرا نمی رفتند. شام ایرانی همان خانه سبز است و همه مفاهیم و ایده های خانه سبز در آن وجود دارد. البته مهم ترین ایرادی که خود بیرنگ به مدل برنامه اش می گیرد، مربوط به حضور سلبریتی ها بود و بعد ها خودش این سوال را مطرح نمود که چرا ما نمی توانیم یک شام ایرانی بدون حضور سلبریتی ها در رسانه ملی بسازیم. بعد ها دو فصل شام ایرانی که بیرنگ ساخت و همچنین سه فصل بعدی اش از رسانه ملی پخش شد. شام ایرانی در ادامه جهتش نتوانست همان مفاهیم و ایده هایی که بیرنگ در خانه سبز دنبالش بود را ارائه دهد، اما با همان دست فرمان اولیه که برای این برنامه درنظر گرفته شده بود، جهتش را ادامه داد و تبدیل شد به یک شام ایرانی مختص سلبریتی های سینما و تلویزیون.

شام ایرانی می توانست مستند مسابقه ای باشد که به خانه های مردم معمولی پا بگذارد و عادات و رفتار جامعه ایرانی را بدون هیچ واسطه ای نمایش دهد درحالی که الان تبدیل شده است به نمایشگاهی از زندگی خصوصی و رفتار های عجیب و غریب چهره های مشهور. اگرچه در فصل های ابتدایی شام ایرانی، حضور مهمانان مشهور، باعث جذب مخاطبان برای تماشای برنامه می شد، اما بیرنگ توانسته بود که رفتار آن ها مقابل دوربین را به گونه ای راهنمایی کند که معطوف به ایفای نقشی در راستای اهداف اصلی برنامه باشد. این درحالی است که هر چه برنامه جلوتر رفت رفتار مهمانان بر فرایند و راهنمایی برنامه تاثیر گذاشت. نتیجه چنین رویه ای باعث شده که رفته رفته شام ایرانی محملی برای شناخت آیین ها، آداب و رفتار های صحیح جامعه ایرانی نباشد و مخاطبان آن را دنبال می نمایند تا آسیب های روحی و اخلاقی برخی از بازیگران سینما و تلویزیون را از نزدیک به تماشا بنشینند.